Դե իհարկե մեծն Խաչատուր Աբովյանը։ Հենց նրա շնորհիվ հայ գրականությանը տրվեց մի նոր շունչ և սկիզբ առավ զարգացման նոր շրջան, որն էլ իր հերթին նախորդից տարբերվում էր իր թեմատիկայով, լեզվով և հերոսների ընտրությամբ։
Հաշվի առելով նաև այն ժամանակահատվածը, երբ մեծն Աբովյանը ստեղծագործում էր հենց նրա հայացքներում նկատելի էին դառնում նաև ազգային գոյության տեսանկյունից անչափ կարևոր և ճակատագրական մի հարց այն ամենի մասին, թե արդյոք մենք՝ հայերս, գեղարվեստասեր ենք, թե ոչ։
Աբովյանը զբաղվել է նաև քերականության հարցերով։ Վարպետի ստեղծագործությունն անչափ արժեքավոր է եղել նաև հայ նոր պատմագորւթյան մեջ։
Հենց նա է իր աշխատություններով քննադատական կերպով մոտեցել նաև եվրոպական պատմագրությանը, ով եղել է նաև այն բացառիկ անձանցից մեկն, ով այդ ժամանակաշրջանում չէր վախենում իր տեսակետն հնչեցնելուց։
Աբովյանի թողած ժառանգությունն էլ իր իսկ հերթին ևս եղել է մեր գրականության համար բավական կարևոր և ահռելի մի ժառանգություն։